Digital Information Management: DOI ย่อมาจาก Digital Object Identifier

ความหมาย

ความหมายของ DOI : Digital Object Identifier คือ ตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) เป็นตัวบ่งชี้ทรัพยากรสารสนเทศดิจิทัล หรือทรัพยากรสารสนเทศอิเล็กทรอนิกส์ หรือเอกสารดิจิทัล และทรัพย์สินทางปัญญาอิเล็กทรอนิกส์ต่างๆ หรือเอกสารที่อยู่ในฐานข้อมูล หรือบนอินเตอร์เน็ตทั้งหลาย เอกสารที่อยู่บนอินเตอร์เน็ตใดที่มีหมายเลข DOI แล้ว จะเป็นลิงค์ที่ไม่ตาย ผู้ค้นจะสามารถค้นหาพบเสมอ ถึงแม้ว่า เว็บไซต์นั้นจะถูกยกเลิกการใช้ไปแล้วก็ตาม
โดย DOI ทำหน้าที่เป็นรหัสทรัพยากรสารสนเทศดิจิทัล หากจะเปรียบเทียบกับสิ่งตีพิมพ์ ก็เหมือนกับหมายเลข ISBN ของหนังสือ หรือ ISSN ของวารสาร แต่มีความแตกต่างที่ รหัสทรัพยากรสารสนเทศ หรือ DOI มีความซับซ้อนมากกว่า โดยมีเทคโนโลยีที่สามารถเชื่อมโยงไฟล์ทรัพยากรสารสนเทศดิจิทัลจากรหัส DOI ได้ มีการจัดการฐานข้อมูล metadata และการอ้างถึง แต่เลข ISBN และ ISSN ไม่สามารถทำได้ ซึ่งตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) นั้นเป็นตัวบ่งชี้ถาวรของทรัพยากรสารสนเทศดิจิทัล (Permanent Identifier) หรือ Persistent Identifier โดยรหัสนี้จะไม่เปลี่ยนแปลงไปตามสถานที่ที่ใช้จัดเก็บ (Location) หรือสิทธิการเป็นเจ้าของทรัพยากรสารสนเทศนั้น และปัจจุบันได้รับมาตรฐานสากล ISO 26324: 2012 Information and documentation แล้ว

ประวัติความเป็นมา

ตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) หรือ DOI เกิดจากความร่วมมือของสมาคมสำนักพิมพ์แห่งสหรัฐอเมริกาที่ต้องการมาตรฐานการให้รหัสของเอกสารดิจิทัล ร่วมกับองค์กรต่างๆ เช่น International Publishers Association; International Association of Scientific,Technical and Medical Publishers; Association of American Publishers โดยได้ก่อตั้งองค์กรที่ไม่แสวงหากำไรเรียกว่า มูลนิธิ DOI เรียกว่าThe International DOI® Foundation (IDF) ในปี 1977

ต่อมา IDF ได้ทำงานร่วมกับองค์กร CNRI ( Corporation for National Research Initiatives) ในการพัฒนาระบบ Handle System เพื่อใช้เป็นองค์ประกอบสำคัญทางเทคนิคของระบบ DOI

ในปีต่อมาคือ 1998-2000 IDF ร่วมกับ Indecs project ได้กำหนด Indecs framework เป็น Data model องค์กรที่เป็น Registration Agency แห่งแรกเริ่มขึ้นในปี 2000 โดยการเชื่อมโยงบทความวารสารเรียกว่า CrossRef Registration Agency

ส่วน DOI syntax เป็นมาตรฐาน ISO ตาม A National Information Standards Organization (US) standard, ANSI/NISO Z39.84-2010 ต่อมาระบบ DOI ได้รับการรับรองเป็นมาตรฐานสากล ISO 26324:2012 : Information and Documentation ในปี 2012

สำหรับประเทศไทย การนำตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) มาใช้งาน เริ่มมีการดำเนินการไปแล้ว โดยสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ได้สมัครสมาชิกเป็นผู้บริหารจัดการตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) ด้านการวิจัยของประเทศกับ DataCite ซึ่งเป็น Registration Agencies (RA) และได้รับการยอมรับจากที่ประชุมใหญ่สามัญประจำปีของ DataCite ให้เป็นสมาชิกเต็มรูปแบบลำดับที่ 17 เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2555

สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ได้มีหนังสือไปยังราชบัณฑิตยสถานเพื่อสอบถามศัพท์บัญญัติของ Digital Object Identifier (DOI) โดย ที่ประชุมคณะกรรมการการจัดทำพจนานุกรมศัพท์คอมพิวเตอร์และเทคโนโลยีสารสนเทศของราชบัณฑิตยสถาน พิจารณามีมติให้บัญญัติศัพท์ว่า “ตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ)”

องค์ประกอบของระบบ DOI

องค์ประกอบของระบบ DOI ประกอบด้วยการทำงานของ 4 ส่วนหลักร่วมกัน ได้แก่

1. Numbering Schema หรือ Syntax โดยประกอบไปด้วยสองส่วน คือ Prefix และ Suffix
Prefix คือ คำนำหน้าชื่อของตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) โดยทุกรหัสต้องขึ้นต้นด้วยหมายเลข 10 เสมอและถูกระบุตามลำดับที่ได้รับจากการสมัครสมาชิกกับ Registration Agencies (RA)

Suffix คือ ส่วนที่สองของตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ) ซึ่งใช้ระบุตัวตนของทรัพยากรสารสนเทศดิจิทัล โดยหน่วยงานที่เป็นสมาชิกเป็นผู้กำหนด หรือหน่วยงานที่ทำข้อตกลงร่วมกับหน่วยงานที่เป็นสมาชิกเป็นผู้กำหนดภายใต้ข้อตกลงกับหน่วยงานที่เป็นสมาชิก หรือผู้ที่ลงทะเบียนขอรหัสเป็นผู้กำหนด และส่วน Suffix สามารถใช้งานร่วมกับเลขมาตรฐานสากลอื่นๆ เช่น ISBN หรือ ISSN ได้

ตัวอย่างตัวระบุวัตถุดิจิทัล (ดีโอไอ)

10.200/1123.56.87
10.3000/ISBN.974-572-862-8
10.4000/ISSN.1953-8745
10.5000/NRCT.2012.01.06.77895

2. Policies โดยใช้ business model ของแต่ละ registration agencie การกำหนดนโยบายและโมเดลทางธุรกิจนั้นอยู่กับรูปแบบและวัตถุประสงค์ในการก่อตั้งแต่ละ Registration Agency ของ DOI เพื่อให้มีความสอดคล้องกัน ยกตัวอย่างเช่น CrossRef เป็น RA ที่เน้นให้บริการของหมายเลข DOI ทางด้านงานวิจัย วารสาร ดังนั้นนโยบายและโมเดลทางธุรกิจ จึงมุ่งเน้นทางด้านการให้บริการการค้นหาฐานข้อมูลงานวิจัย มีระบบสนับสนุนทางด้านการซื้อขายเอกสารผลงานวิจัย

3. Internet Resolution

การทำ Resolution เป็นขั้นตอนการป้อน DOI name เข้าสู่ระบบ DOI และทำให้ได้ DOI Resolution Record

4. Data Model เป็น Metadata Tool ประกอบด้วย Data Dictionary และ Framework Data Model คือ โครงสร้างของข้อมูลที่ใช้อธิบาย และจัดการข้อมูล ความสัมพันธ์ระหว่างข้อมูล และข้อบังคับของข้อมูลในระบบมาตรฐาน ISO 26324 กล่าวว่าพจนานุกรมข้อมูล (Data Dictionary) ที่ใช้เป็นพื้นที่เก็บข้อมูลสำหรับองค์ประกอบทั้งหมดของข้อมูลและค่าอนุญาต (รายการซึ่งอาจจะใช้เป็นค่าของแต่ละองค์ประกอบ) ที่ใช้ใน DOI ข้อกำหนด metadata จะช่วยให้ความหมายภายในอภิปรัชญาขององค์ประกอบทั้งหมด metadata จะสามารถใช้ลงทะเบียนและให้วางแผนเพื่อสนับสนุนการรวมข้อมูลและการเปลี่ยนแปลงที่จำเป็นสำหรับการแลกเปลี่ยนข้อมูล

จะพบเลข DOI [Digital Object Identifier] ได้ที่ไหน?

ได้จากการค้นหาบทความ เอกสาร/paper เมื่อค้นเจอแล้ว เพียงแค่ copy/จัดเก็บเลข DOI หรือลิงค์ของเลข DOI เอาไว้ท่านก็จะสามารถเข้าถึงเอกสารอิเล็กทรอนิกส์ได้อย่างรวดเร็ว กรณีที่ค้นหาเอกสารจากเลข DOI ไม่พบก็มีเหมือนกัน ส่วนใหญ่จะเป็นเพราะเอกสารฉบับนั้นเป็นเอกสารหรือบทความที่เพิ่งออกนั่นเอง ต้องรอการ Update ข้อมูลสักเดือนหรือสองเดือนก็จะค้นหาได้ตามปกติ
แต่อย่างไรก็ตามท่านก็สามารถตรวจสอบรายชื่อสิ่งพิมพ์ที่เพิ่งลงทะเบียนขอเลข DOI ได้เช่นเดียวกัน หรือสามารถค้นหาสิ่งพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ได้ กรณีลืมเลข DOI โดยตรวจสอบได้จาก www.crossref.org [ดูวิธีตรวจสอบได้ที่นี่]

ตัวอย่างที่ 1 เลข DOI ของบทความวารสาร ในรูปแบบ PDF หรือบทความฉบับพิมพ์

ตัวอย่างที่ 2 เลข DOI และลิงค์ของบทความวารสาร ในรูปแบบ HTML

วิธีเข้าค้นหาข้อมูลด้วยเลข DOI [Digital Object Identifier] ได้ที่ไหน?

      วิธีที่ 1 เข้าไปที่เว็บไซต์ www.doi.org
     1. พิมพ์เลข DOI ลงในช่องว่าง เช่น 10.1016/j.aasri.2012.11.004
     2. คลิกที่ Submit






	3. เมื่อคลิกที่ Submit จะปรากฏบทความวารสารที่ค้นหาดังภาพ






	วิธีที่ 2 เข้าไปที่เว็บไซต์อะไรก็ได้ 1. พิมพ์เลข DOI ลงในช่อง URL โดยให้มี http://dx.doi.org/ นำหน้าเสมอ เช่น http://dx.doi.org/10.1016/j.bbr.2011.03.031 2. คลิกที่ Enter/Search





	3. บทความ ผู้ค้นสามารถตรวจสอบเลข DOI ได้ดังภาพ





	วิธีที่ 3 เข้าผ่านลิงค์ที่ท่านได้ Copy เอาไว้ 1. เปิดโปรมแกรม Microsoft word จากนั้นให้เปิดไฟล์ที่เคย จัดเก็บลิงค์ของบทความหรือเอกสารเเอาไว้ เช่น http://dx.doi.org/10.1016/j.bbr.2011.03.031 2. กดแป้น Ctrl ค้างไว้ จากนั้นให้คลิกที่ลิงค์ http://dx.doi.org/10.1016/j.bbr.2011.03.031





	3. บทความ ผู้ค้นสามารถตรวจสอบเลข DOI ได้ดังภาพ